پالپ دندان حیاتی‌ترین بخش دندان است که درست زیر دو لایه مینای دندان و عاج قرار گرفته و مملو از عروق خونی، بافت همبند و اعصاب است. این بافت نرم مسئولیت تولید عاج و دفاع از دندان در برابر حملات میکروبی را بر عهده دارد و در صورت عفونی شدن ممکن است دردناک شود یا حتی از بین برود. در این مقاله درباره جزئیات پالپ دندان و اهمیت آن در حفظ سلامت دندان‌ها صحبت می‌کنیم. همراه ما باشید.
پالپ دندان چیست؟
درست زیر مینای سفیدرنگ دندان و لایه سخت عاج، یک بافت نرم به اسم پالپ دندان، در قسمت مرکزی دندان‌ها وجود دارد که از عروق خونی، اعصاب و بافت همبند تشکیل شده و به تغذیه دندان کمک می‌کند. این بافت پیچیده غیر کلسیفیه تا اعصاب هر دندان ادامه می‌یابد و به بافت‌های اطراف ریشه دندان متصل میشود.
پالپ تنها بخشی از دندان است رگ‌های خونی و اعصاب دارد. این بخش اگر آسیب ببیند، دندان‌ها خون و منبع عصبی خود را از دست می‌دهند. با این حال، زمانی که دندان کاملا بالغ شد، بدون حمایت پالپ هم می‌تواند زنده بماند؛ چراکه تغذیه لازم را از بافت‌های اطراف دریافت می‌کند.
بررسی آناتومی پالپ دندان
پالپ دندان به طور عمده از ساختارهای عصبی و عروقی تشکیل شده است و آناتومی آن شامل اجزای زیر میشود:
1) فضای داخلی پالپ دندان
فضای پالپ دندان به صورت یک فضای توپولوژیکی، درون لوله ریشه دندان قرار دارد. این فضا حاوی بافت عصبی و عروق خونی است.
2) بافت عصبی پالپ دندان
بافت عصبی پالپ شامل نخاع عصبی و عروق خونی است. نخاع عصبی شامل انبوهی از الیاف عصبی است که از بخش عصبی دندان خارج می‌شوند و به سمت اندام‌های دیگر دندان امتداد می‌یابد. بافت عصبی پالپ وظیفه تغذیه و حساسیت دندان را بر عهده دارد.
3) عروق خونی پالپ دندان
پالپ دندان دارای شبکه‌های عروق خونی است که از طریق ریشه دندان وارد پالپ می‌شوند. این عروق خونی به عنوان منابع تغذیه برای بافت عصبی و سایر سلول‌های پالپ عمل می‌کنند.
دندانپزشک در هنگام بررسی آناتومی دندان، با استفاده از ابزارهای خاص و با توجه به تصاویر رادیوگرافیک و آزمایش‌های دیگر، به بررسی و ارزیابی وضعیت موجود پرداخته و در صورت لزوم، تشخیص بیماری‌ها و مشکلات پالپی را ارائه می‌دهد.
نشانه‌های وجود عفونت در پالپ دندان چیست؟
- درد در هنگام خوردن یا نوشیدن غذا (به ویژه نوشیدنی‌های سرد یا گرم)
- درد هنگام تنفس عمیق یا جویدن
- لرزش و شل شدن دندان
- تورم لثه در نزدیکی دندان آسیب‌دیده
- ترشح چرک از دندان آسیب‌دیده
- تورم صورت
- بروز تورم و قرمزی
- حساسیت به لمس و فشار
- تغییر رنگ دندان (تیره شدن)
چه چیزی سبب میشود پالپ دندان آسیب ببیند؟
هر دندانی ممکن است به دلایل مختلفی آسیب ببیند. برخی از عواملی که می‌توانند منجر به آسیب پالپ شوند عبارتند از:
1) ترمیم ناقص و نادرست دندان
اگر ترمیم دندان به درستی انجام نشده و نفوذ باکتری‌ها به پالپ صورت گیرد، ممکن است آسیب پالپ رخ دهد.
2) ترمیم نامناسب لثه
اگر لثه به درستی در اطراف دندان قرار نگیرد و بافت‌های لثه برگشت ناقصی داشته باشد، باکتری‌ها می‌توانند به ریشه دندان نفوذ کنند و پالپ را تحت‌تاثیر قرار دهند.
3) شکستگی دندان
شکستگی دندان می‌تواند به راحتی باکتری‌ها را وارد پالپ کند و منجر به بروز عفونت شود.
4) پوسیدگی و تخریب دندان
پوسیدگی دندان نیز می‌تواند باعث نفوذ باکتری‌ها به پالپ شده و آسیب آن را ایجاد کند.
5) ضربه یا صدمه
ضربه قوی به دندان می‌تواند باعث شکستگی ریشه دندان و نفوذ باکتری‌ها به پالپ شود.
6) تغییرات سنی و رشد افراد
در برخی از موارد، با پیشروی سن و نیاز به احیای دندان، عروق خونی در پالپ کاهش می‌یابد و حساسیت پالپ به باکتری‌ها افزایش پیدا می‌کند.
7) روش‌های درمانی متنوع و گسترده
درمان‌هایی مانند روت کانال، استخراج دندان، ترمیم عمقی و پروتزهای دندانی ممکن است به طور مستقیم یا غیرمستقیم به پالپ دندان آسیب برسانند.
به طور کلی، هر عاملی که منجر به ورود باکتری‌ها به درون پالپ شود، می‌تواند باعث آسیب و التهاب آن شود. برای جلوگیری از آسیب دندان، حفظ بهداشت دهان و دندان بطور منظم، مراجعه منظم به دندانپزشک و درمان به موقع مشکلات دندانی بسیار مهم است.
بیماری‌ها و مشکلات مرتبط با پالپ دندان
اما ببینیم چه شرایط و بیماری‌هایی می‌توانند بر پالپ دندان تاثیر بگذارند؟
1) پالپیت
پالپیت یکی از رایج‌ترین بیماری‌ها و مشکلات مرتبط با پالپ دندان به‌معنی التهاب پالپ است. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌ها از دل عاج و مینای دندان راهی به داخل پیدا کنند و وارد پالپ دندان شوند. پوسیدگی، آسیب‌های ناگهانی (در اثر ضربه یا بیماری) و دندان قروچه مزمن می‌تواند پالپ را در معرض خطر قرار دهد و آن را مستعد ابتلا به عفونت کند.
پالپیت به دو دسته برگشت‌پذیر و برگشت‌ناپذیر طبقه‌بندی میشود:
پالپیت برگشت‌پذیر: التهاب این نوع پالپیت به‌قدری خفیف است که پالپ دندان را سالم نگه می‌دارد. درد آن نیز خفیف است و فقط هنگام غذا خوردن متوجه آن می‌شوید. شایع‌ترین علت این پالپیت را می‌توان پوسیدگی دندان معرفی کرد که با برداشتن ناحیه پوسیده، ترمیم و پر کردن دندان درمان میشود.
پالپیت برگشت ناپذیر: در پالپیت برگشت‌ناپذیر التهاب به‌حدی پیشرفت کرده که دیگر امکان نجات دادن پالپ دندان وجود ندارد! این التهاب موجب درد شدید و طولانی‌مدت میشود و در صورت عدم پیگیری می‌تواند زمینه نکروز یا مرگ پالپ را فراهم کند. دندانپزشک این نوع التهاب را با پالپکتومی درمان می‌کند.
2) نکروز پالپ
نکروز پالپ به معنای مرگ پالپ دندان برای همیشه است. این اتفاق اغلب در اثر پالپیت مزمن رخ می‌دهد. قبل از آنکه نکروز اتفاق بیافتد، بیمار متوجه درد، التهاب و سایر علائم پالپیت خواهد شد. اما زمانی که پالپیت پیشرفت کرد و به مرحله نکروز رسید، عصب دندان مرده و دیگر هیچ حسی ندارد؛ حتی درد!
نکروز پالپ می تواند منجر به آبسه (تجمع عفونت در نزدیکی دندان) شود. عفونت و چرک آبسه می‌تواند به سایر قسمت‌های بدن منتقل شود و فرد را در معرض خطرات جدی‌تری قرار دهد.
گاهی اوقات نکروز با عصب‌کشی درمان میشود؛ اما در بیشتر مواقع چاره‌ای جز کشیدن دندان آسیب‌دیده وجود ندارد.
3) کلسیفیکاسیون پالپ دندان
در این بیماری رایج مرتبط با پالپ دندان، توده‌های سخت کلسیم در پالپ دندان شکل می‌گیرند که به سنگ پالپ هم معروفند. این توده‌ها ممکن است روی یکی از دندان‌ها روی همه آنها ایجاد شوند و به عاج متصل باشند یا آزادانه در پالپ دندان شناور باشند. تا جایی که رسوب کلسیم فضای اتاق پالپ و کانال‌های ریشه را پر کرده و کمبود فضا، ترمیم دندان را دشوار سازد. این توده‌ها در بیشتر موارد دندان‌های آسیاب بزرگ را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
علت کلسیفیکاسیون پالپ دندان تا امروز ناشناخته باقی مانده و فقط می‌دانیم که خطر ابتلا به آن با افزایش سن، بیشتر میشود.
درمان‌های مرتبط با پالپ دندان
بیماری‌های مرتبط با پالپ دندان به یکی از این سه روش درمان می‌شوند: پالپوتومی، پالپکتومی یا عصب‌کشی. اجازه دهید نگاه دقیق‌تری به این روش‌های درمان بیاندازیم.
1) پالپوتومی
این روش روی دندانی اجرا میشود که پالپ آن هنوز زنده است و بیمار آن دندان را هنوز احساس می‌کند. در این روش، دندانپزشک بافت ناسالم که در تاج دندان قرار دارد را بر می‌دارد و با پالپ درون ریشه کاری ندارد. همچنین برای محافظت از دندان‌ها و جلوگیری از عفونت مجدد، از یک پرکننده دارویی استفاده می‌کند.
پالپوتومی اکثرا روی دندان‌های شیری اجرا میشود؛ با این حال برای دندان‌های دائمی بزرگسالان نیز اثربخش است.
2) پالپکتومی
پالپکتومی شامل برداشتن پالپ از تمام قسمت‌های دندان، از جمله ریشه دندان‌ها است. در مرحله بعد، دندانپزشک حفره‌های پالپ را تمیز و استریل می‌کند. در نهایت، محفظه پالپ و کانال‌های ریشه دندان را با ماده‌ای پر می‌کند که به مرور توسط بدن جذب میشود.
3) عصب‌کشی
عصب‌کشی یا درمان ریشه مشابه روش پالپکتومی است. در هر دو روش پالپ دندان برداشته میشود. در طول عصب‌کشی، دندانپزشک کانال‌های ریشه را تمیز می‌کند، شکل می‌دهد، پر می‌کنند و بعضا برای محافظت از مواد، یک روکش جدید روی دندان می‌کشد.
تفاوت پالپوتومی و پالپوکتومی چیست؟
پالپوتومی و پالپوکتومی دو روش جراحی درمانی در زمینه درمان عفونت و مشکلات پالپ دندان هستند. اما تفاوت اصلی بین آنها در محدوده اعمال جراحی و عملکرد آنها است.
1) درمان پالپوتومی
پالپوتومی به معنای برداشتن بخشی از پالپ دندان است. از این روش عمدتاً برای درمان عفونت‌های پالپی در دندان‌های شیری و در بخشی از دندان‌های دائمی که پالپ آنها به صورت سطحی آسیب‌دیده است، استفاده میشود. در این روش، بخشی از آن که تحت‌تأثیر عفونت قرار گرفته است، برداشته میشود و پس از آن، بخش باقی‌مانده پالپ با مواد درمانی مانند مواد ضد عفونی‌کننده و پر کننده پالپ ترمیم میشود. هدف اصلی پالپوتومی، حفظ سلامت باقی‌مانده پالپ و اجازه دادن به دندان برای رشد و توسعه صحیح است.
2) درمان پالپوکتومی
پالپوکتومی به معنای برداشتن کامل پالپ است. این روش در مواردی انجام میشود که پالپ به صورت جدی تحت‌تأثیر عفونت قرار گرفته است و امکان ترمیم و حفظ آن وجود ندارد. در پالپوکتومی، پالپ را به طور کامل از داخل کانال ریشه و داخل ریشه دندان برداشته میشود. سپس کانال ریشه و فضای داخل آن با استفاده از مواد درمانی پر میشود. از این روش معمولاً برای درمان عفونت‌های شدید پالپی و ریشه‌ای و درمان دندان‌های دائمی استفاده میشود.
بنابراین، اصلی‌ترین تفاوت بین پالپوتومی و پالپوکتومی در میزان برداشت پالپ دندان و استفاده از روش‌های درمانی است. در هر صورت، انتخاب روش درمانی مناسب و تعیین اینکه کدام روش برای شما مناسب است، بستگی به شرایط دندان شما و تشخیص دندانپزشک خواهد داشت..
تفاوت پالپ دندان‌های شیری و دائمی
با توجه به تحقیقات انجام شده درباره تفاوت پالپ دندان‌های شیری و دائمی، محققان به این نتیجه رسیده‌اند که علاوه بر وجود یک ناحیه کلاهی شکل از فیبرهای شبکه‌ای و کلاژنی در پالپ تاجی دندان‌های شیری، هیچ تفاوت ساختمانی دیگری بین پالپ دندان‌های شیری و دائمی وجود ندارد.
با این حال، تجربه نشان می‌دهد که پاسخ دندان‌های شیری نسبت به ضربه، تهاجم میکروبی، تحریکات و داروها با دندان‌های دائمی متفاوت است، این ممکن است به دلیل تفاوت‌های آناتومیکی موجود باشد.
بعضی از دندانپزشکان معتقدند که حساسیت دندان‌های شیری نسبت به درد کمتر است نسبت به دندان‌های دائمی، احتمالاً به دلیل تفاوت در تعداد یا نحوه انتشار عناصر عصبی است.
در دندان‌های دائمی، فیبرهای عصبی به طور اصلی در بین ادنتوبلاست‌ها (سلول‌های سازنده عاج) پایان می‌یابند، اما در دندان‌های شیری، فیبرهای عصبی پالپ تا ناحیه ادنتوبلاستی رسیده و به صورت پایانه‌های آزاد عصبی خاتمه می‌یابد
چگونه می تواند از آسیب پالپ دندان جلوگیری نمود؟
موثرترین راه برای کاهش خطر ابتلا به بیماری هایی مانند پالپیت یا نکروز پالپ، رعایت بهداشت دندان است. این موارد عبارتند از:
- مسواک زدن دو بار در روز
- استفاده از خمیردندان های حاوی فلوراید
- کشیدن نخ دندان حداقل یک بار در روز
- نوشیدن منظم آب به خصوص پس از خوردن غذا
- استفاده از محافظ دهان در صورت داشتن ساییدگی دندان
- مراجعه منظم به دندانپزشک
مشکلات پالپ دندان چگونه تشخیص داده می شوند؟
مشکلات پالپ دندان در مطب دندانپزشک به روش‌های مختلف تشخیص داده می‌شوند. در ادامه به چند روش رایج اشاره می‌کنیم:
- رادیوگرافی: پزشک با عکس برداری با اشعه ایکس و ارزیابی نتیجه آن، عیوب دندان و علائم عفونت را بررسی می‌کند.
- تست الکتریکی پالپ دندان: در این روش، دندانپزشک به‌کمک یک وسیله مخصوص، پالس الکتریکی کوچکی به دندان می‌رساند تا ببیند تحریک را احساس می‌کنید یا خیر. اگر پالپ زنده باشد، تحریک حس میشود و اگر مرده باشد، پالس الکتریکی احساس نخواهد شد.
- ضربه ملایم به دندان: در این روش ساده دندانپزشک با ابزار مخصوص یک ضربه ملایم به دندان می‌زند تا ببیند بیمار دردی احساس می‌کند یا خیر. احساس درد از پالپیت برگشت ناپذیر خبر می‌دهد.
- بررسی حساسیت به گرما یا سرما: در این تست پالپ، دندانپزشک دندان را با ماده گرم و سرد لمس می‌کند تا حساسیت دندان را بسنجد. زمانی که پالپ دندان به طور کامل مرده باشد، بیمار حساسیت نخواهد داشت.
کلام آخر
پالپ دندان سرشار از اعصاب، رگ‌های خونی و سلول‌های بازسازی‌کننده، بخشی از دندان است که آن را زنده و سالم نگه می‌دارد. این پالپ توسط لایه‌های عاج و مینای دندان محافظت میشود، با این حال درصورت پوسیدگی دندان مستعد عفونت است! بنابراین همیشه بهداشت دهان و دندان را در خانه رعایت کنید و به‌محض آنکه متوجه علائم پوسیدگی دندان مثل درد، حساسیت یا التهاب شدید، در اسرع وقت با دندانپزشک خود تماس بگیرید. هرچه زودتر تحت درمان قرار بگیرید، کنترل عفونت راحت‌تر و نتیجه درمان مطلوب‌تر خواهد بود.
سوال متداول
1) آیا دندان شیری نیز زنده است؟
بله، پالپ دندان شیری نیز ساختار و عملکرد مشابه دندان های دائمی دارد و زنده (متشکل از عروق خونی و اعصاب) است. حتی جالب است بدانید مغز دندان های شیری بزرگتر از دندان های دائمی است. دندانپزشکان بر اهمیت جلوگیری از ترس کودک از دندانپزشکی و بیماری های خطرناک رعایت بهداشت از سنین کودکی را تاکید می کنند.
2) آیا درمان پالپ دندان دردناک است؟
دندانپزشک، قبل از درمان پالپ دندان، معمولاً از داروهای تسکین‌دهنده درد استفاده می‌کند تا احتمال بروز درد و عدم راحتی شما در طول روند درمان کاهش یابد. بسیاری از بیماران با استفاده از تکنیک‌های مدرن درمانی و آموزش‌های تسکین درد، می‌توانند در طول جلسات درمانی به راحتی تحت درمان قرار بگیرند. با این حال، هنوز ممکن است بعضی از بیماران در طول یک یا دو روز اول پس از درمان احساس درد یا حساسیت نسبی کنند. این حساسیت معمولاً با گذشت زمان کاهش می‌یابد و به وسیله داروهای تسکین درد کنترل میشود.
3) چه مراقبت‌هایی بعد از درمان پالپ دندان باید انجام شود؟
شما بعد از درمان پالپ دندان، برای حفظ و نگهداری بهتر از دندان ترمیم‌شده، باید به شیوه‌های بهداشت دهان و دندان پایبند باشید. این شامل شستشوی دهان و دندان به طور منظم با مسواک نرم و مخصوص و مصرف مکمل‌های دهانی ضد باکتریال است. همچنین، باید از مصرف غذاها و نوشیدنی‌هایی که می‌توانند به دندان ترمیم‌شده آسیب برسانند، مانند غذاهای سخت و شیرینی‌ها، خودداری کنید. در اولین روزهای پس از درمان، باید از فشار یا ضربه شدید به دندان خودداری کنید. دندانپزشک ممکن است داروهای تسکین درد و ضدالتهابی تجویز کند، بنابراین باید داروها را مطابق با توصیه‌های پزشک مصرف کنید.
کلینیک دندانپزشکی مهر با بهترین متخصصین و با استفاده از مواد اولیه باکیفیت بهترین خدمات را برای شما مراجعه کننده عزیز ارائه می دهند و برای مشاوره می توانید با شماره های ثابت 02144389026 و 02144389025 تماس بگیرید.
دیدگاهتان را بنویسید